Cơn đau quặn thận xuất hiện khi sỏi di chuyển từ bể thận xuống niệu quản. Vị trí đau thường liên quan đến vị trí tắc nghẽn. Trong cấp cứu chủ yếu là điều trị giảm đau, xử trí các trường hợp có biến chứng và phát hiện các trường hợp cần xử trí ngoại tiết niệu cấp cứu.
Contents
- 1 Đại cương
- 2 Chẩn đoán
- 2.1 2.1. Lâm sàng
- 2.2 2.2. Các thăm dò cận lâm sàng
- 2.3 2.3. Chẩn đoán xác định
- 2.4 2.4. Chẩn đoán phân biệt
- 2.5 Điều trị
- 2.6 3.1. Giảm đau cấp cứu
- 2.7 3.2. Thuốc kháng sinh
- 2.8 3.3. Hội chẩn/khám chuyên khoa ngoại tiết niệu cấp cứu nếu
- 2.9 3.4. Thuốc ra viện và giấy khám chuyên khoa khi không có những yêu cầu xử trí cấp cứu ngoại khoa
- 2.10 4. Phòng bệnh
- 2.11 Tài liệu tham khảo
Đại cương
Cơn đau quặn thận xuất hiện khi sỏi di chuyển từ bể thận xuống niệu quản. Vị trí đau thường liên quan đến vị trí tắc nghẽn. Trong cấp cứu chủ yếu là điều trị giảm đau, xử trí các trường hợp có biến chứng và phát hiện các trường hợp cần xử trí ngoại tiết niệu cấp cứu.
Chẩn đoán
2.1. Lâm sàng
Đau bụng: thường là một bên đau cơn dữ dội, đau lan xuống bộ phận sinh dục ngoài nếu sỏi vùng thấp. Vị trí đau phụ thuộc vào vị trí sỏi và sự di chuyển của sỏi
Đái máu: đại thể, vi thể hoặc có thể không có
Có thể buồn nôn, nôn; đái khó, đái dắt (sỏi thấp)
Dấu hiệu biến chứng: ứ nước bể thận, viêm bể thận
2.2. Các thăm dò cận lâm sàng
2.2.1. Chẩn đoán hình ảnh
Xquang hệ tiết niệu không chuẩn bị: có thể phát hiện sỏi cản quang, đặc biệt bệnh nhân đã có tiền sử sỏi cản quang, không chỉ định cho phụ nữ có thai, phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ cần loại trừ khả năng có thai trước khi chụp (chậm kinh, xét nghiệm thử thai), tốt nhất là không nên chụp mà làm siêu âm hệ tiết niệu.
Siêu âm hệ tiết niệu: lựa chọn đầu tay, tuy nhiên có thể không thấy nếu sỏi bé ở vùng thấp.
Chụp cắt lớp vi tính (CT) hệ tiết niệu không cản quang: là lựa chọn số 1 để xác định vị trí và kích thước của sỏi, có thể thay thế cho cả xquang và siêu âm, có thể tiêm thuốc cản quang để đánh giá độ ngấm thuốc của thận.
2.2.2. Xét nghiệm nước tiểu
Xét nghiệm nước tiểu: tổng phân tích nước tiểu thấy hồng cầu, nếu không có hồng cầu niệu vẫn không loại trừ được sỏi niệu quản.
2.3. Chẩn đoán xác định
Đau quặn cơn vùng mạng sườn một bên
Siêu âm hệ tiết niệu, chụp bụng hệ tiết niệu hoặc chụp CT không cản quang hệ tiết niệu có sỏi niệu quản.
Xét nghiệm nước tiểu thường có hồng cầu niệu.
2.4. Chẩn đoán phân biệt
Chửa ngoài tử cung vỡ: chậm kinh, ra máu âm đạo, xét nghiệm thử thai dương tính, siêu âm xác định khối vỡ
Vỡ phình động mạch chủ bụng: tăng huyết áp (THA), đái tháo đường, khối phồng đập theo mạch, tiếng thổi…
Tắc ruột cấp: nôn, bí trung đại tiện, bụng chướng, chụp X-quang bụng không chuẩn bị có mức nước-mức hơi, không đái máu
Viêm ruột thừa: sốt nhẹ, không có đái máu
Nhồi máu thận: cơ địa bệnh lý tắc mạch như rung nhĩ, suy tim, rối loạn mỡ máu…chụp cắt lớp có thuốc cản quang chẩn đoán xác định.
Điều trị
3.1. Giảm đau cấp cứu
Thuốc giảm đau chống viêm không steroid: Piroxicam (Feldene) 20mg tiêm bắp, hoặc indomethacin 100 mg đặt hậu môn.
Hoặc Perfalgan 1g truyền tĩnh mạch.
Nếu không đỡ đau, Morphin 5mg tiêm tĩnh mạch (TM), nhắc lại sau 10 phút nếu còn đau.
Có thể bắt đầu bằng thuốc chống co thắt: Buscopan (hyoscine butylbromide) 20mg TM x 3 lần/ngày, hoặc No-spa (Drotavérine) 40 mg, tiêm TM 1 ống x 3 lần/ngày, hoặc Visceralgin (Tiemonium methylsulfate) 5mg/2ml TM 3 lần/ngày
3.2. Thuốc kháng sinh
Nếu sốt hoặc bạch cầu niệu hoặc nghi ngờ nhiễm khuẩn tiết niệu (NKTN): Ciprobay (Ciprofloxacin) 200mg truyền tĩnh mạch 2 lọ/ngày. Hoặc Norocin 400 mg (2 viên/ngày, chia 2 lần). Hoặc Rocephin 1g TM 2 lần/ngày nếu bệnh nhân có chống chỉ định với quinolon.
3.3. Hội chẩn/khám chuyên khoa ngoại tiết niệu cấp cứu nếu
Thận đơn độc, sỏi niệu quản cả hai bên
Biến chứng
+ Sốt
+ Suy thận, vô niệu
+ Hình ảnh: Ngấm thuốc cản quang quanh thận; hình mờ lớp mỡ quanh thận; phù nề quanh niệu quản; viêm thận-bể thận, thận ứ mủ, abces, chậm tiết, thận câm
Sỏi >7mm
Đau không khống chế được bằng thuốc
3.4. Thuốc ra viện và giấy khám chuyên khoa khi không có những yêu cầu xử trí cấp cứu ngoại khoa
Khi có đau nên uống nước hạn chế < 500 ml/24h
Feldene 20 mg uống 2 viên/ngày
Khám chuyên khoa tiết niệu xem xét lấy sỏi
+ Tán sỏi ngoài cơ thể
+ Tán sỏi qua nội soi đường tiết niệu
+ Tán sỏi qua da
+ Tán sỏi qua phẫu thuật nội soi
4. Phòng bệnh
Uống nhiều nước
Nếu là sỏi canxi thì cần giảm hàm lượng thức ăn có chứa canxi, có thể dùng lợi tiểu nhóm thiazit.
Nếu là sỏi urat thì nên uống bicarbonat hàng ngày, uống allopurinol làm giảm uric máu.
Tài liệu tham khảo
1. Mary B Fishman, MDMark D Aronson, M D (2010), Differential diagnosis of abdominal pain in adults, Uptodate 18.1
2. Gary C Curhan D; Glenn M Preminger (2010) ; Diagnosis and acute management of suspected nephrolithiasis in adults, Uptodate 18.1
ThS. BS. Nguyễn Hữu Quân
Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bạch Mai
